Omakiwi

COP, Overeenkomst van Parijs, Green Deal, IPCC … verdwaald? Met de VN-klimaatconferentie van de Verenigde Naties (COP26) in Glasgow om de hoek, dachten wij jullie snel wegwijs te maken doorheen de verschillende begrippen:

We zijn allemaal vertrouwd met de Verenigde Naties, ‘s werelds meest representatieve en machtigste internationale organisatie. De Verenigde Naties werden in 1945 opgericht, met als belangrijkste missie het handhaven van de internationale vrede en veiligheid. Vandaag telt de VN 193 lidstaten, waarmee bijna alle soevereine staten van de wereld zijn vertegenwoord.

In 1992 ondertekenden 154 landen het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (UNFCCC) op de Conferentie van de Verenigde Naties over Milieu en Ontwikkeling (UNCED), informeel beter bekend als de Earth Summit die in Rio de Janeiro werd gehouden. Het UNFCCC is een internationaal milieuverdrag om “gevaarlijk menselijk ingrijpen in het klimaatsysteem” te bestrijden, onder meer door te trachten de concentraties van broeikasgassen in de atmosfeer te stabiliseren. De Conferentie van de Partijen (engels: Conference of Parties, bekend als COP), is het besluitvormingsorgaan dat belast is met het toezicht op en de evaluatie van de tenuitvoerlegging van het UNFCCC. De 197 lidstaten die het verdrag hebben geratificeerd, worden Parties tot he Convention genoemd. De COP komt sinds 1995 jaarlijks bijeen.

Conferenties met een COP omvatten (onder andere):

Met het Kyoto-protocol (goedgekeurd in 1997, in werking getreden in 2005) werden bindende reductiedoelstellingen voor broeikasgassen vastgesteld. Als aanvullend middel om deze doelstellingen te halen, werden flexibele marktmechanismen, gebaseerd op de handel in emissierechten, ingevoerd. Zo kunnen deelnemende landen emissierechten (uitstootrechten) van andere landen kopen, om reductietekorten (en dus een overtreding van het verdrag) te vermijden. Dit staat gekend als de koolstofmarkt.
Het Parijsakkoord (of Klimaatakkoord) kwam tot stand tijdens de 21e zitting van de COP (COP21) in december 2015 in Parijs. Deze conferentie was historisch, omdat het de allereerste keer was dat bijna elk land ter wereld een juridisch bindende verbintenis aanging om hun uitstoot te verminderen. Hiertoe moeten landen doelen stellen voor hun klimaatinspanningen, waarbij hun ambitieniveau in de loop van de tijd toeneemt. Hun vorderingen worden om de vijf jaar getoetst en geëvalueerd. Deze doelstellingen staan bekend als nationaal vastgestelde bijdragen (engels: nationally determined contributions (NDCs)). (Wist je dat het Akkoord van Parijs een korte overeenkomst is van slechts 25 pagina’s met 29 artikelen? Waarom de overeenkomst eens niet doornemen via deze link?)

De 26e VN-Conferentie van de Partijen (COP26) zal van 31 oktober – 12 november 2021 in Glasgow worden gehouden. De COP26-top brengt partijen samen om sneller actie te ondernemen om de klimaatdoelstellingen van het Parijsakkoord te bereiken. De lidstaten moeten ambitieuze emissiereductiedoelstellingen voor 2030 (NDC’s) formuleren, die erop gericht zijn om tegen 2050 een netto-nul emissieniveau te bereiken. Om deze ambitieuze doelstellingen te halen, zullen de lidstaten de geleidelijke afschaffing van steenkool moeten versnellen, investeren in hernieuwbare energiebronnen, ontbossing bestrijden en de overstap naar elektrische voertuigen versnellen. Aangezien het klimaat reeds aan het veranderen is, moeten landen die door klimaatverandering worden getroffen, bovendien ecosystemen beschermen en herstellen, verdedigingswerken bouwen en infrastructuur en landbouw veerkrachtiger maken om verlies van huizen, bestaansmiddelen en levens te voorkomen. Om deze doelstellingen te verwezenlijken, moeten de ontwikkelde landen hun belofte nakomen om jaarlijks ten minste 100 miljard dollar aan klimaatfinanciering bijeen te brengen.

IPCC

Het orgaan van de Verenigde Naties dat de wetenschappelijke aspecten van klimaatverandering beoordeelt, heet het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Het IPCC is opgericht om de beleidsmakers regelmatig wetenschappelijke evaluaties te verstrekken met betrekking tot klimaatverandering, de gevolgen en mogelijke toekomstige risico’s daarvan, en om aanpassings- en mitigatiemaatregelen voor te stellen.

Het IPCC voert zelf geen onderzoek uit, maar houdt bij de opstelling van zijn rapporten rekening met alle beschikbare wetenschappelijke gegevens, met inbegrip van visies die de antropogene aard van de klimaatverandering in twijfel trekt. Deze bevindingen worden vervolgens onderworpen aan een dubbele externe toetsing, waarbij nog eens de gelegenheid wordt geboden om afwijkende wetenschappelijke standpunten te horen. Zodra het ontwerprapport de toets van deze externe deskundigen heeft doorstaan, wordt het document aan de lidstaten voorgelegd voor een volgende toetsingsronde. De lidstaten sturen het ontwerp naar hun eigen wetenschappers en niet-gouvernementele organisaties voor een tweede advies. Op die manier krijgen de lidstaten de kans om aanbevelingen te doen of commentaar te leveren op het ontwerprapport. De verkregen feedback moet vervolgens opnieuw door het IPCC worden bestudeerd, zodat het rapport zo nodig kan worden aangepast alvorens het in plenaire zitting wordt goedgekeurd. Er vindt dus uiteindelijk op drie niveaus een proces van tegenspraak van wetenschappelijke visies plaats, reden waarom aan de IPCC bevindingen een bijzondere status toekomt. Hierdoor genieten de bevindingen van het IPCC een bijzondere status.

Het zesde evaluatierapport van het IPCC (engels: Assesment Report of AR6) is de laatste reeks IPCC-rapporten waarin de meest recente en uitgebreide wetenschappelijke kennis over het klimaatsysteem en de klimaatverandering tot dusver is samengebracht. Tijdens deze AR6-cyclus (2015-2023) zullen in totaal acht rapporten worden uitgebracht: waaronder 3 Special Reports, een verfijning van het methodologierapport van 2006, rapporten van 3 werkgroepen en het syntheseverslag. Het rapport van werkgroep I is in de zomer verschenen. Dit is het rapport waar je afgelopen zomer over las in de media en dat verklaarde dat de klimaatverandering sneller gaat dan verwacht, dat het wijdverspreider en intenser is en dat een opwarming met 1,5°C niet kan worden vermeden – misschien gebeurt dat zelfs al over 10 jaar. Dit nieuwe rapport komt op het juiste moment, omdat tijdens de COP 26 zal worden beoordeeld in hoeverre de doelstellingen van het akkoord van Parijs zijn gehaald.

Het IPCC zelf stelt dus zelf geen beleidsmaatregelen voor, het schetst alleen waar we nu staan en waar we eventueel naartoe kunnen volgens welk (emissie)scenario. In november zal duidelijk worden of dit nieuwe rapport de wereldleiders tot meer actie kan aanzetten, en dit terwijl de klimaatverandering toch elke dag steeds tastbaarder wordt.

EUROPA

Het Parijsakkoord is ondertekend door 194 landen en ook door de Europese Unie. Alle EU-landen ondertekenden afzonderlijk, maar zij coördineren hun standpunten en stellen op EU-niveau gemeenschappelijke emissiereductiedoelstellingen vast. In december 2019 presenteerde de Europese Commissie het stappenplan voor een klimaatneutraal Europa: de Green Deal.

De belangrijkste elementen van de EU Green Deal zijn:

Klimaatactie: Alle 27 EU-lidstaten hebben zich ertoe verbonden om van de EU tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent te maken. Om dat te bereiken heeft de Europese Commissie haar ambities verhoogd om de uitstoot tegen 2030 met minstens 55% (tegenover de initiële 40%) te verminderen ten opzichte van het niveau van 1990 (onder de naam “Fit for 55”).
Schone energie: De productie en het gebruik van energie zijn momenteel verantwoordelijk voor meer dan 75% van de uitstoot van broeikasgassen in de EU. Het beleid inzake schone energie is erop gericht dit cijfer terug te dringen door een energiesector te ontwikkelen die grotendeels op hernieuwbare bronnen is gebaseerd.
Duurzame industrie: Momenteel is de industrie verantwoordelijk voor 20% van de uitstoot van broeikasgassen in de EU. De strategie omvat acties om de inspanningen voor het koolstofarm maken van de industrie te versterken, gaande van de duurzaamheid van producten tot de levering van grondstoffen.
Gebouwen en renovaties: Gebouwen zijn verantwoordelijk voor ongeveer 40% van het energieverbruik in de EU en 36% van de broeikasgasemissies afkomstig van energie. De doelstellingen van de Green Deal van de EU vereisen schonere gebouwen en bouwsectoren.
Duurzame mobiliteit: Transportemissies zijn verantwoordelijk voor 25% van de broeikasgasemissies van de EU. De EU streeft naar een vermindering van de transportemissies met 90% tegen 2050, dankzij een slim, concurrerend, veilig, toegankelijk en betaalbaar vervoerssysteem.
Een einde maken aan vervuiling: Vervuiling is de belangrijkste milieuoorzaak van talrijke mentale en fysieke ziekten en van vroegtijdige sterfgevallen. Zij is ook een belangrijke oorzaak van het verlies aan biodiversiteit. Het actieplan “Zero Pollution” integreert maatregelen ter bestrijding van vervuiling in alle beleidsontwikkelingen.
Van boer tot bord: onze voeding is verantwoordelijk voor ongeveer 21-37% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen en verbruiken aanzienlijke natuurlijke hulpbronnen. De strategie is gericht op het verminderen van afval en het transformeren van de productie, de verwerking, de verpakking en het vervoer van voedsel. Aangezien methaan na kooldioxide de grootste bijdrage levert aan de klimaatverandering, heeft de EU ook een strategie voorgesteld om de methaanuitstoot te verminderen via een sectoroverschrijdende aanpak: in de EU is 53% van de antropogene methaanuitstoot afkomstig van de landbouw, 26% van het afval en 19% van de energie.
Biodiversiteit: In de afgelopen 40 jaar is de populatie van wilde soorten met 60% gedaald als gevolg van menselijke activiteiten. De belangrijkste oorzaken van het verlies aan biodiversiteit zijn veranderingen in het gebruik van land en zee, overexploitatie, klimaatverandering, verontreiniging en invasieve uitheemse soorten. De sectoren die sterk afhankelijk zijn van biodiversiteit zijn de bouw, de landbouw en de voedingssector. Dit kader omvat het opleggen van juridisch bindende natuurherstelstreefdoelen om aangetaste ecosystemen te herstellen.
Onderzoek en ontwikkeling: Veel van de Green Deal-initiatieven van de EU vereisen het gebruik van nieuwe technologieën en het transformeren van financiële modellen en toeleveringsketens. Veel onderzoeks- en ontwikkelingsinitiatieven zullen door Horizon Europe worden gefinancierd.
Voorkomen van oneerlijke concurrentie door koolstoflekkage: De EU Green Deal zal een aanzienlijke heroriëntering van de EU-economie naar een koolstofarm model vereisen. Dit brengt het risico van koolstoflekkage met zich mee (= toename van de CO2-uitstoot buiten de EU doordat de productie van de EU wordt overgebracht naar andere landen met minder ambitie op het gebied van emissiereductie). De EU-Commissie stelt daarom mechanismen voor CO2 belasting voor om ervoor te zorgen dat de prijs van ingevoerde producten een nauwkeuriger beeld geeft van hun koolstofgehalte.

In juni 2021 heeft het Europees Parlement de EU-klimaatwet goedgekeurd, waardoor de politieke verbintenis van klimaatneutraliteit tegen 2050 in het kader van de Green Deal een bindende verplichting wordt en Europeanen en bedrijven de rechtszekerheid en voorspelbaarheid krijgen die zij nodig hebben om deze overgang te plannen.