Helaas geen dag om te vieren. Earth Overshoot Day is de dag waarop we, als mensheid, collectief meer natuurlijke hulpbronnen hebben verbruikt dan de Aarde in één jaar kan vernieuwen (1). Dit jaar valt deze dag op 29 juli. Dit betekent dat we vanaf nu tot 31 december de natuurlijke reserves zullen uitputten: alles wat we nu produceren, zullen we “lenen” van de toekomst. Ook kan het afval dat we vanaf nu produceren niet meer door onze planeet worden verwerkt en zal kooldioxide zich ophopen in de atmosfeer, waardoor de huidige toestand van de planeet en de klimaatverandering nog zullen verergeren. Lees verder voor meer…

Onderstaande afbeelding laat zien hoe we elk jaar steeds meer natuurlijke hulpbronnen verbruiken dan de aarde kan regenereren.

De bevolking is sinds de industriële revolutie exponentieel gegroeid (2), wat heeft geleid tot een groeiende vraag naar water, voedsel en energie. Momenteel gebruikt de mensheid het equivalent van 1,7 planeten om te voorzien in de hulpbronnen die nodig zijn om goederen te produceren en om afval te verwerken (Global Footprint Network, 2020). Op basis van bescheiden scenario’s van de Verenigde Naties zal de mensheid tegen 2030 de capaciteit van twee planeten nodig hebben om in onze levenswijze te voldoen. Tegen de tijd dat de wereldbevolking zich zal stabiliseren op ongeveer 9 miljard mensen in 2050, zullen 2,8 planeten nodig zijn indien we verder blijven doen zoals we bezig zijn (lees: ongebreidelde consumptie en uitbuiting van de Aarde).

De gezondheidsindicatoren van de planeet

Een analogie. De meesten van ons ondergingen al wel eens een medisch onderzoek. Hierbij controleert de arts hartslag, bloeddruk, bloedsuikerspiegel, cholesterol… Deze indicatoren vertellen ons iets over onze gezondheidstoestand en indien nodig zal de huisarts ons bijsturen om onze gezondheidstoestand te verbeteren: stoppen met roken, meer bewegen, allergenen vermijden, dieet aanpassen, … Welnu, de Aarde heeft zo haar eigen gezondheidsproblemen. Maar wat zijn de indicatoren die aanduiden of het nog goed gaat met onze planeet?

Om ons te helpen de gezondheid van de planeet te evalueren heeft Johan Rockström, directeur van het Zweedse Stockholm Resilience Centre, een team van wetenschappers bijeengebracht om de grenzen te bepalen voor een ‘veilige ruimte voor menselijke activiteiten’ op Aarde (3). Een reeks van 9 planetaire grensprocessen werd geïdentificeerd en gekwantificeerd. De onderzoekers maakten vervolgens een schatting van de mate waarin menselijke activiteiten elk van deze processen kunnen exploiteren en veranderen voordat de planeet een kantelpunt overschrijdt – een drempel dus waarboven we het risico lopen om abrupte en onomkeerbare milieuveranderingen teweeg te brengen die de beschaving kan laten instorten en ons naar een mogelijke zesde massa-extinctie leidt.

Klimaatverandering, de bekendste van de negen planetaire grenzen, is al buiten deze “veilige” zone gedrongen. Bovendien melden de onderzoekers dat drie bijkomende grenzen werden overschreden: Verlies aan biodiversiteit (tempo waarin planten en dieren uitsterven), verandering in landgebruik (verlies van bossen of woestijnvorming) en biochemische cycli (onevenwichtige stikstof en fosfor verhouding die eutrofiëring veroorzaakt). De overige planetaire grenzen zijn: ozonlaag, oceaanverzuring, zoetwaterverbruik, luchtverontreiniging (atmosferische aërosoldeeltjes) en andere verontreinigende stoffen (verontreiniging door chemische verbindingen). Daarom moet actie worden ondernomen om de gevaarlijke destabilisering en overschrijding van deze grenzen een halt toe te roepen. Johan Rockström is ervan overtuigd dat als de mensheid deze 9 processen binnen een veilige operationele ruimte weet te beheren, wij een zeer grote kans hebben om een welvarende toekomst voor de mensheid op een stabiele planeet mogelijk te maken (4).

Figure 1 – Het model van de planetaire grenzen maakt duidelijk hoe de mensheid natuurlijke reserves uitput. De verschillende kleuren geven de status van de afzonderlijke dimensies aan. Aangepast uit Steffen et al. 2015 (via Stockholm Resilience Centre)

In de film Breaking Boundaries – The science of our planet (2021), leggen David Attenborough en Johan Rockström in begrijpelijke taal uit hoe de 9 grenzen onze planeet stabiel houden en hoe we sommige grenzen reeds hebben overschreden. Verder onderzoeken ze hoe deze crisis nog kan worden afgewend en hoe we terug kunnen naar een gezonde planetaire situatie. Het is een ‘must-see’ en uitgerekend vandaag is een goede dag om dat te doen! De documentaire is momenteel beschikbaar op Netflix.

Hoe Earth Overshoot Day te verschuiven?

Nadenken over onze eigen plek in globale systemen kan overweldigend zijn, maar er zijn een heleboel zaken die je als individu kan doen om Earth Overshoot Day naar een latere datum te helpen verschuiven. Begin met het vinden van je eigen Overshoot Day op de Ecological Footprint Calculator en verken de fantastische visualisaties op de Earth Overshoot Day site. 

Met schaamrood moeten we toegeven dat – ondanks een grotendeels vlees- en zuivelvrij dieet en vliegtuigvrije vakanties – onze eigen persoonlijke Earth Overshoot Day op 19 juni zou vallen. Als iedereen zou leven zoals wij, zouden we 2,2 Aardes nodig hebben… 

Voor velen van ons is onze voetafdruk hoger dan we zouden willen. Een deel hiervan is te wijten aan de infrastructuur en diensten van de maatschappij waar we deel van uitmaken. Maatschappelijke verandering kan ontmoedigend klinken, maar als je bereid bent om persoonlijk meer te doen, biedt het Global Footprint Network 11 stappen die je kan nemen om de datum te verschuiven. Om over na te denken…

…